Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan ancak erişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç temel belirti kümesi ile karakterizedir. Bu bozukluğun klinik özellikleri bireyden bireye değişebilir ve günlük yaşamı farklı şekillerde etkileyebilir.
Bu yazıda, DEHB’nin klinik özelliklerinin detaylarını ulaşacak, ayrıca DEHB belirtilerinin gerçek yaşamdan nasıl göründüğüne dair bilgileri de bulacaksınız:
1. Dikkat Eksikliği Özellikleri
Dikkat eksikliği, DEHB’nin en belirgin bileşenlerinden biridir. Bu özellik, bireyin uzun süreli dikkatini sürdürememesi, detayları kaçırması ve görevleri tamamlamada zorluk çekmesi ile kendini gösterir.
Özellikler:
• Görevleri veya aktiviteleri tamamlamakta zorluk çekme
• Detaylara dikkat etmeme ve sık hata yapma
• Dış uyaranlara karşı aşırı duyarlılık (kolayca dikkatinin dağılması)
• Dinleme güçlüğü
• Unutkanlık ve eşyaları sık sık kaybetme
• Zaman yönetimi problemleri
• Organize olamama
• Rutin görevlerde bile odaklanma zorluğu
Gerçek Hayattan Örnekler:
• Üniversite öğrencisi olan Can, ders çalışırken sürekli telefonuna bakıyor, notlarını düzenlemekte zorlanıyor ve sınavlarına yeterince odaklanamıyor.
• İş hayatında olan Ayşe, projelerini son ana bırakıyor, toplantılarda sık sık dalgınlık yaşıyor ve verilen talimatları kaçırabiliyor.
• Ev hanımı olan Elif, alışveriş listesi yapmasına rağmen markette alması gerekenleri unutuyor ve sürekli eksiklerle eve dönüyor.
2. Hiperaktivite Özellikleri
Hiperaktivite, hareketliliğin normalden fazla olduğu bir durumu ifade eder. Çocukluk döneminde aşırı hareketlilik olarak görülse de erişkinlerde daha çok içsel huzursuzluk ve yerinde duramama şeklinde kendini gösterir.
Özellikler:
• Sürekli hareket halinde olma
• Uzun süre sabit bir yerde oturamama
• Sakin aktivitelerde zorlanma
• Konuşmayı sürdürmede aşırılık ve söz kesme eğilimi
• Dinlenme anlarında bile huzursuz hissetme
• Ani ve hızlı kararlar alma
Gerçek Hayattan Örnekler:
• 10 yaşındaki Mert, sınıfta yerinde oturamıyor, sürekli kalemiyle oynuyor ve öğretmeni ders anlatırken pencereye bakıyor.
• 35 yaşındaki Murat, iş toplantılarında sürekli ayağa kalkıyor, kıpırdanıyor ve konuşmalar arasında söz kesme eğiliminde.
• Lise öğrencisi Cemre, evde film izlerken sürekli bir şeyler atıştırıyor, elinde telefonla oynuyor ve dikkatini bir filme tam olarak veremiyor.
3. Dürtüsellik Özellikleri
Dürtüsellik, kişinin ani ve düşünmeden hareket etmesi anlamına gelir. Bu bireyler genellikle sabırsızdır, riskli kararlar alabilir ve ani tepkiler verebilir.
Özellikler:
• Düşünmeden konuşma ve ani söz kesme
• Sabırsızlık ve bekleme güçlüğü
• Riskli davranışlara yatkınlık
• Kurallara uyum sağlamada zorlanma
• Öfke patlamaları ve duygu kontrolü zayıflığı
Gerçek Hayattan Örnekler:
• Ali, trafikte önündeki arabanın yavaş gitmesine dayanamayıp sürekli kornaya basıyor ve şerit değiştirirken kuralları ihlal ediyor.
• 28 yaşındaki Fatma, alışverişe çıkarken belirli bir bütçe belirlemesine rağmen anlık kararlarla gereksiz harcamalar yapıyor.
• Üniversite öğrencisi Gökhan, sınav stresinden dolayı çalışma planı yapmıyor, son gece ani bir kararla çalışmaya başlıyor ve yeterince verimli olamıyor.
4. DEHB’nin Günlük Yaşama Etkileri
DEHB’nin klinik belirtileri, bireyin günlük yaşamını farklı şekillerde etkileyebilir. İş hayatında, akademik performansta, sosyal ilişkilerde ve öz bakımda belirgin zorluklar ortaya çıkabilir.
a) İş ve Akademik Hayatta Etkiler:
• Verilen görevleri zamanında yerine getirememe
• Çalışma ortamında dikkat dağınıklığı
• Zaman yönetimi problemleri nedeniyle projeleri geç tamamlama
• İş yerinde sık sık hata yapma
• Akademik alanda dersleri takip etmekte zorlanma
b) Sosyal İlişkilerde Etkiler:
• Arkadaşlarla konuşurken dikkatini sürdürememe
• Dürtüsel konuşmalar nedeniyle yanlış anlaşılmalar
• Sosyal ortamlarda sabırsızlık ve ani çıkışlar
• Empati kurmakta zorlanma ve ilişkileri sürdürememe
c) Kendi Kendine Bakım ve Günlük Rutinler:
• Uyku düzenini oluşturmakta zorlanma
• Planlı ve düzenli bir yaşam sürmekte güçlük
• Kişisel hijyen ve öz bakımda ihmal
• Faturaları ödeme veya sorumlulukları takip etmede zorluk
5. DEHB’nin Tanı Süreci ve Tedavi Yaklaşımları
DEHB tanısı, klinik değerlendirme aracılığıyla yani psikiyatrik muayene ile konulur. Bu değerlendirmede çocukluk döneminden itibaren semptomların varlığı incelenir ve bireyin yaşam kalitesini nasıl etkilediği değerlendirilir. Ayrıca klinik değerlendirmeyi desteklemek için psikometrik testlerden yardım alınabilir. Ancak DEHB tanısının klinik değerlendirme olmadan yalnızca bu test sonuçlarına göre konulmadığı bilinmelidir.
Tedavi Yaklaşımları:
• İlaç Tedavisi: Stimulant (uyarıcı) ve non-stimulant ilaçlarla belirtiler kontrol altına alınabilir.
• Psikoterapi: Özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT), zaman yönetimi ve dürtü kontrolü konusunda yardımcı olabilir.
• Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Planlama becerilerini geliştirmek, sağlıklı rutinler oluşturmak ve dikkat artırıcı teknikler kullanmak faydalıdır.
Sonuç
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); yalnızca çocukluk çağında görülen değil erişkinliğe de yansıyabilen bir hastalıktır. Böyle bir durumda bireyin akademik, iş ve sosyal hayatı derinden etkilenmekte hatta ne yazık ki ketlenmektedir. Ancak uygun tedavi ve yönetim stratejileri ile bu belirtilerin kontrol altına alınabileceği bilinmelidir. Eğer siz de kendinizde veya bir yakınınızda DEHB belirtileri olmasından şüpheleniyorsanız Beytepe Officium’da bulunan muayenehanemize başvurabilirsiniz. Unutmayın, DEHB yönetilebilir bir durumdur ve bireyin güçlü yönlerini keşfetmesiyle hayatı daha kolay hale gelecektir.
